جزئیاتی از معمای پیچیده اسنپ بک؛ مکانیسم ماشه چه تبعاتی برای آمریکا دارد؟ - سریال شهرزاد

به گزارش سریال شهرزاد، خبرنگاران- در پی شکست آمریکا در تصویب قطعنامه ای برای تمدید تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، کاخ سفید میخواهد به زودی مکانیسم ماشه را با هدف بازگرداندن کل تحریم های سازمان ملل علیه ایران فعال کند. اما این کار، ممکن است نظم ساختار شورای امنیت و به تبع آن نظم بین المللی را به هم بریزد.

به گزارش سریال شهرزاد، روز شنبه، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، اظهار داشت که کشورش هفته آینده سازوکار موسوم به مکانیسم ماشه را فعال خواهد نمود. امری که اگر پیروز گردد، به معنای نابودی کامل برجام است.

ترامپ در باشگاه گلف خود در نیوجرسی گفت: ما مکانیسم ماشه [اسنپ بک] را فعال خواهیم کرد. شما آن را هفته آینده خواهید دید.

اما فعال سازی مکانیسم ماشه، یک فرایند بسیار پیچیده و پرچالشی است. کشور های های ایران، روسیه، چین و اتحادیه اروپا می گویند که آمریکا به خاطر خروج از برجام، دیگر حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد.

اما آمریکا اصرار می نماید که با وجود خروج از برجام هنوز اختیار قانونی برای استفاده از مکانیسم ماشه را دارد. روز یک شنبه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، عکس نوشته ای در توئیتر خود منتشر کرد که در آن آمده است: اگر در هر زمانی، ایالات متحده معتقد گردد که ایران در اجرای تعهداتش ناکام مانده، هیچ کشور دیگری نمی تواند توانایی مان برای بازگرداندن سریع آن تحریم های چندجانبه را زیرسوال ببرد.

برای فهم اینکه آمریکا چگونه می خواهد مکانیسم ماشه را فعال کند. ابتدا باید دید که استدلال آن چیست و چه راه هایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد.

به طور کلی یک راه شناخته شده برای فعال سازی مکانیسم ماشه وجود دارد که از کمیسیون مشترک برجام می گذرد. طبق مکانیسم حل اختلاف برجام، اگر عضوی از اعضای این توافق به این نتیجه برسد که عضو دیگری از توافق به تعهدات اش ذیل برجام پایبند نیست، می تواند این موضوع در کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. سپس اگر بعد از 35 روز این موضوع در کمیسیون مشترک برجام حل نشد، مسئله به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. این شورا نیز یک ماه وقت دارد تا موضوع را حل و فصل کند. اما اگر شورا نتواند ظرف یک ماه این مسئله را حل نماید، تمام تحریم های سازمان ملل علیه ایران به طور اتوماتیک دوباره اعمال خواهند شد بدون اینکه کشور های دیگر مثل چین و روسیه بتوانند جلوی اعمال تحریم ها را با وتو بگیرند.

آمریکا هنوز به طور رسمی اعلام ننموده که آیا از این سازوکار استفاده می نماید یا نه. اما مقامات سابق دولت ترامپ و نیز کارشناسان اندیشکده ای نزدیک به وزارت خارجه آمریکا، راه چاره دیگری را مطرح نموده اند که از کمیسیون مشترک نمی گذرد بلکه به قطعنامه 2231 که در تایید برجام صادر شد، استناد می نماید.

اما این قطعنامه درباره بازگرداندن تحریم های سازمان ملل چه می گوید؟

در این قطعنامه دو پارگراف وجود دارد که سازوکار بازگشت تحریم ها را به طور مبهم شرح داده است. بر اساس مفاد قطعنامه 2231، اگر شورای امنیت شکایتی از یکی از طرف های برجام درباره عدم اجرای چشمگیر تعهدات برجامی طرف دیگری دریافت کند، باید ظرف 30 روز درباره این شکایت تصمیم گیری کند، اگر هم تصمیمی نگیرد، بعد از انقضای این مهلت، تحریم ها بازخواهند گشت.

آمریکا با دور زدن کمیسیون مشترک، دنبال استفاده از این قطعنامه برای فعال سازی مکانیسم ماشه است. طرف های به جامانده در برجام، می گویند آمریکا به دلیل خروج از برجام حق استفاده از این قطعنامه را ندارد. اما آمریکا ادعا می نماید که از برجام خارج شده، ولی به عنوان عضوی از شورای امنیت که قطعنامه 2231 را صادر نموده می تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.

متن مبهم قطعنامه نیز به این ادعای آمریکا یاری نموده است. در قطعنامه عبارت کشور مشارکت نماینده در برجام قید شده است که حق دارد از عدم پایبندی عضو دیگر برجام به شورای امنیت شکایت می نماید. این عبارت معین ننموده که کشور مشارکت نماینده به معنای عضو مستمر برجام است یا اینکه در شکل گیری برجام مشارکت نموده است.

با استناد به همین عبارت، ظاهرا آمریکا میخواهد که در ابتدا یک شکایت نامه علیه ایران به شورای امنیت بدهد و فرآیند 30 روزه را شروع کند.

بعد از ثبت شکایت، کشور های دیگر شورا ممکن است برای رد شکایت آمریکا طرحی ارائه دهند. اما این طرح می تواند اوج نبرد دیپلماتیک در شورای امنیت باشد. چرا که طبق قوانین سازمان ملل، دو طرح وجود دارد: یکی طرح آئین نامه ای و دیگری طرح اساسی.

ترامپ گفته است هفته آینده مکانیسم ماشه فعال خواهد شد.

دوراهی روسیه، چین و اروپا

اگر روسیه و چین با استناد به اینکه طرح شان برای رد شکایت آمریکا، از نوع آیین نامه ای است، طرحی برای رد این شکایت ارائه نمایند، آمریکا قادر نخواهد بود این طرح را وتو کند. در نتیجه، روسیه و چین ممکن است برای رد شکایت آمریکا، طرح شان را به رأی بگذارند و با جلب 9 رأی موافق بتوانند بدون نگرانی از وتوی احتمالی آمریکا، شکایت آن را رد نمایند.

اما مشکل اینجاست که آمریکا با هدف رد طرح روسیه و چین ادعا خواهد نمود که این طرح، اساسی است و بنابراین، قابلیت وتو شدن را دارد. در این جا اعضای دائمی شورای امنیت سر دو راهی قرار خواهند گرفت. اگر حق وتوی آمریکا را انکار نمایند، سابقه خطرناکی درباره زیرسوال رفتن وتوی اعضای دائمی شورای امنیت ایجاد خواهد شد و این به نوعی نظم حاکم بر این شورا و به تبع آن دنیا را متزلزل می نماید.

اما اگر حق وتوی آمریکا را بپذیرند، آمریکا در نابود کردن برجام پیروز خواهد شد.

در واقع، پنج عضو دائمی شورای امنیت سر دوراهی حفظ برجام یا حفظ نظم بین المللی قرار خواهند گرفت. پرسشی که اینجا مطرح می گردد این است که آیا روسیه، چین و اروپا حاضر خواهند شد برجام را به بهای متزلزل شدن ساختار شورای امنیت به عنوان عالی ترین مرجع تصمیم گیری درباره امنیت بین الملل، حفظ نمایند؟

به هر حال، در مورد شکایت آمریکا دو نتیجه قابل تصور است: اول اینکه روسیه و چین قاطعانه حق وتوی آمریکا را زیر سوال ببرند و طرح شان را آیین نامه ای بدانند. این سناریو به معنای شکست آمریکا و متزلزل شدن ساختار شورای امنیت است.

دوم اینکه، روسیه و چین و اروپایی ها بپذیرند که طرح رد شکایت آمریکا، اساسی است و بنابراین آمریکا حق وتوی آن را دارد. در این حالت، شورا باید درباره این شکایت تصمیم گیری کند که در همه حالت ها به مرگ برجام ختم خواهد شد. چرا که ظرف 30 روز بعد از ثبت شکایت آمریکا، شورای امنیت باید بتواند قطعنامه ای در حمایت از تداوم برطرف تحریم های سازمان ملل علیه ایران تصویب کند. تصویب چنین قطعنامه ای بسیار بعید است. چرا که آمریکا آن را وتو خواهد نمود. اما اگر شورای امنیت، هیچ قطعنامه ای تصویب نکند، باز هم بعد از انقضای مهلت 30 روزه، تحریم ها به طور اتوماتیک علیه ایران بازخواهند گشت.

بیشتر بخوانید:

دست رد شورای امنیت بر سینه آمریکا؛ گام بعدی چیست؟

البته این محتمل است که بعد از ثبت شکایت آمریکا، روسیه و چین تصمیم بگیرند که هیچ طرحی برای رد آن ارائه ننمایند. در چنین حالتی، رئیس شورای امنیت باید 10 روز بعد از ثبت شکایت، قطعنامه ای درباره آن ارائه کند که البته این قطعنامه توسط آمریکا وتو خواهد شد.

همچنین، بعضی گزارش ها حاکی از این است آمریکا ممکن است خودش قطعنامه ای در حمایت از تداوم برطرف تحریم های ایران ارائه دهد و قطعنامه خودش را وتو کند.

هنوز معلوم نیست که آمریکا چه اقدامی انجام دهد. سناریو های که در این گزارش مطرح شد، جنبه رسمی ندارد بلکه گمانه هایی است که در محافل غیررسمی آمریکایی و غیرآمریکایی مطرح شده اند. باید منتظر ماند و دید که آمریکا هفته آینده از چه طریقی برای فعال سازی مکانیسم ماشه استفاده خواهد نمود.

به هر حال، شورای امنیت در آستانه یک نبرد دیپلماتیک سرنوشت سازی قرار گرفته است که احتمالا پیامد های بلندمدتی برای نظم بین المللی خواهد داشت. در این میان، برجام نیز به پیچ خطرناکی رسیده است که اگر از این پیچ به سلامت عبور کند، احتمال احیای آن در آینده نه چندان دور وجود دارد. هر چند که این احتمال روز به روز کم رنگ تر می گردد.