قدیمی ترین نسخه های خطی سعدی کجاست؟ - سریال شهرزاد

به گزارش سریال شهرزاد، به حکم ضرورت سخن گفتم و تفرج کنان بیرون رفتیم در فصل ربیع که صولت بَرد آرمیده بود و ایام دولت ورد رسیده؛ پیراهن برگ بر درختان /، چون جامه عید نیکبختان / اول اردیبهشت ماه جلالی / بلبل گوینده بر منابر قضبان / بر گل سرخ از نم اوفتاده لآلی / همچو عرق بر عذار شاهد غضبان

شیخ اجل سعدی در دیباچه کتاب گلستان خود این سطور را نگاشته است، همان کتابی که چند خط اولش را بیشتر ایرانی ها شنیده اند و می شناسند: منّت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربتست و به شکر اندرش مزید نعمت. هر نفسی که فرو می رود ممدّ حیاتست و، چون بر می آید مفرّح ذات، پس در هر نفسی دو نعمت موجودست و بر هر نعمتی شکری واجب...

و احتمالاً اشاره جناب سعدی به اول اردیبهشت ماه جلالی (تقویم جلالی 139 سال قبل از تولد سعدی تنظیم و به عنوان گاه شمار رسمی ایرانیان انتخاب شد) دستمایه ای نهاده شد که اول اردیبهشت خورشیدی روز سعدی نام گذاری گردد و این اقدام در اجلاس شاعران دنیا سال 1389 در شیراز به صورت رسمی اعلام شد.

از ابومحمد مشرف الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف (606 - 690 هجری قمری) متخلص به سعدی اشعاری نغز و زیبا در بوستان و غزلیات او باقی مانده، نثر آهنگین گلستان هم دیگر کتاب مشهور شیخ اجل است. البته که از قدیم آثار متعدد سعدی (اعم از رسائل منثور، گلستان، بوستان، ترجیعات، غزل ها، رباعیات و ...) تحت عنوان کلیات سعدی تنظیم و گردآوری شده است.

نسخه ای به قلم شاه محمد کاتب که در قرن 11 هجری تدوین شده و اکنون در موزه ملی ملک است.

قدیمی ترین نسخه کلیات سعدی با 7 قرن قدمت

قدیمی ترین نسخه ای که از کلیات سعدی اکنون در اختیار ماست، در سال 766 هجری (76 سال پس از وفات سعدی) توسط محمدبن عبداللطیف عقاقیری در شیراز کتابت شده و در حال حاضر در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می گردد.

این نسخه هم با رسائل شروع شده است: سپاس بی عدّ و غایت و ستایش بی حد و نهایت آفریدگاری را جل جلاله و عم نواله که از کمال موجودات در دریای وجود شخص انسانی سفینه ای پردفینه پرداخت، و هر چه در اوصاف و اصناف و صور عالم مختلف دنیوی و اخروی تعبیه داشت زبده و خلاصهٔ همه در این سفینه خزینه ساخت، و در این دریا از خصوصیت وَلَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدم، سیر ترقی جز این سفینه را کرامت نفرمود، و به ساحل دریا جز این راه ننمود؛ و درود بی انتها و تحیّت فراوان از دنیا آفرین با فراوان ستایش و آفرین بر پیشوای انبیا و مقتدای اصفیا محمد مصطفی باد که سفاین اشخاص انسانی را ملاح است و دریای بی منت های حضرت سبحانی را سباح، صلوات الله علیه و على آله الطیبین و خلفائه الراشدین و اصحابه التابعین اجمعین إلى یوم الدین.

به نظر می رسد دومین نسخه کهن تاریخ دار از کلیات سعدی، نسخه ای است که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نگهداری می گردد و در سال 716 هجری توسط یوسف بن محمدبن عیسی بن محمد شیرازی کتابت شده است.

در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران همچنین قدیمی ترین عکس موجود از آرامگاه سعدی وجود دارد. این عکس در زمان قاجاریه ثبت شده است.

نسخه های خطی دیگری هم در کتابخانه ملی ایران، کتابخانه و موزه ملی ملک، موزه ملی ایران، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران و ... وجود دارد.

به عنوان نمونه، نسخه فوق مربوط به دوره تیموریان (قرن 9 تا 10 هجری) است که سلطان علی مشهدی آن را خطاطی نموده و اکنون در موزه ملی ملک نگهداری می گردد.

سرلوح مذهب مرصع بوده و بین سطور دیباچه و صفحات نخست کتاب طلااندازی شده است.

یک نسخه خطی از گلستان سعدی در تالار قاجار موزه ملی ایران قرار گرفته است که در سال 1237 هجری (205 سال قبل) نوشته شده است. در این نسخه کاغذی، سرفصل ها و بعضی عبارات به قلم شنگرف و مابقی به خط نستعلیق نوشته شده و دارای 260 صفحه 13 سطری بوده که دارای جدول و کمند و تذهیب زرافشان است.

یک نسخه خطی دیگر از کلیات سعدی که در موزه ملی ایران نگهداری می گردد.

2 نسخه خطی زیبا در نیاوران

کتاب گلستان به قلم حاجی محمدبن محمد ابراهیم و تذهیب استاد محمدهادی زرکش، یکی دیگر از نسخ خطی با موضوع آثار شیخ اجل است. این نسخه که در سال 1219 هجری به خط نستعلیق در 138 صفحه تدوین شده، اندازه کوچکی دارد (هر برگ 9.5 در 16 سانتی متر) و اکنون در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران نگهداری می گردد.

یک نسخه دیگر هم در مجموعه نیاوران وجود دارد که توسط خطاطی مشهور به علی اکبر در سال 1282 هجری قمری کتابت شده و جلد آن چرمی است.

نسخه های خطی کلیات سعدی در دیگر کشور ها

البته نسخه های خطی از آثار سعدی به موزه های داخل کشور منحصر نمی گردد و در دیگر کشور ها هم نسخی وجود دارد.

به عنوان نمونه، نسخه فوق، برگه ای از بوستان سعدی است که در سال 945 هجری در بخارا کتابت شده و اکنون در موزه هنر نلسون اَتکینز در آمریکا نگهداری می گردد.

این نسخه هم در کتابخانه دانشگاه براتیسلاوا در کشور اسلواکی نگهداری می گردد.