مرا به آسمان ببر - سریال شهرزاد

به گزارش سریال شهرزاد، بسیاری آسمان شب را آزمایشگاه اخترشناسان برای شناخت اسرار کیهان می دانند اما این فقط بخشی از ارتباط آسمان با ماست. آسمان شب را باید بخشی از طبیعت اطراف خود بدانیم که متاسفانه امروز در فروغ شهرها و زندگی ماشینی فراموش شده است. زیبایی آسمان به همه انسان های این سیاره تعلق دارد؛ چشم انداز چشم نوازی که هنوز در طبیعت و به دور از نور شهرها دیده می گردد. با این توصیف منجمان تنها دوستداران آسمان نیستند. مخاطب این زیبایی هر فرد علاقه مندی به طبیعت است.

مرا به آسمان ببر

دنیاگردی برای تماشا و کشف شگفتی های کیهان

بسیاری آسمان شب را آزمایشگاه اخترشناسان برای شناخت اسرار کیهان می دانند اما این فقط بخشی از ارتباط آسمان با ماست. آسمان شب را باید بخشی از طبیعت اطراف خود بدانیم که متاسفانه امروز در فروغ شهرها و زندگی ماشینی فراموش شده است. زیبایی آسمان به همه انسان های این سیاره تعلق دارد؛ چشم انداز چشم نوازی که هنوز در طبیعت و به دور از نور شهرها دیده می گردد. با این توصیف منجمان تنها دوستداران آسمان نیستند. مخاطب این زیبایی هر فرد علاقه مندی به طبیعت است.

سوسوی سرزمین های دور

سفری متفاوت به دور دنیا برای تماشا جاذبه های طبیعی و تاریخی زیر آسمان شب

پاسارگاد در ایران، تاج محل در هند، دیوار بزرگ چین، معبد گارنی ارمنستان، پارک ملی تاسیلی در آفریقا، آبشار بلند پارک ملی یوسمیتی در آمریکا یا هزاران هزار مکان زیبا در سراسر دنیا؛ مکان هایی که می گردد با تماشا آسمان بالای سرشان، دری تازه در بازدید از آنها گگردد. واقعیت این است که پیروز ترین مکان ها در جذب گردشگران علاقه مند به آسمان، منطقه های هستند که در آنها جاذبه هایی تاریخی، فرهنگی و طبیعی قرار می گیرد. چنین منطقه های طیف بسیار وسیع تری از گردشگران را جذب خود می نمایند. شامل افرادی که علاقه ای سطحی به آسمان دارند و بیشتر به قصد گردشگری فرهنگی- طبیعی سفر نموده اند با این نگاه که آسمان بخشی از طبیعت اطراف ماست. گوناگونی های جاذبه های گردشگری ایران در کنار آسمان تاریک که هنوز در بسیاری در بیابان ها و ارتفاعات ایران وجود دارد، پتانسیل بسیار قوی ای را برای جذب چنین علاقه مندانی از داخل و خارج از کشور فراهم می نماید. طی چند دهه اخیر با رشد علاقه مندی عمومی به آسمان شب، اخترشناسی و علوم فضا، صنعت گردشگری در دنیا هم متوجه این زمینه ها شده است. بسیاری برای رصد یک خورشید گرفتگی هزاران کیلومتر سفر می نمایند، تورهای زمینی، دریایی و حتی پروازهای ویژه هوایی برای تماشا چنین پدیده هایی انجام می گیرد که فقط مختص به دانشمندان نیست و طیف وسیعی از منجمان آماتور، مستندسازان، و طبیعت گردان را شامل می گردد. بسیاری برای رصد شفق های قطبی در قالب چنین تورهایی به نواحی سردسیر قطبی در اسکاندیناوی، ایسلند یا شمال آمریکا سفر می نمایند، گاهی هم آسمان تاریک و پرستاره یک منطقه جاذبه اصلی است. این سفرها مفهومی تازه به نام گردشگری نجومی یا آستروتوریسم(Astro Tourism) را مطرح نموده که برترین میزبانان آن در حال حاضر نروژ، کانادا، اسپانیا در نیمکره شمالی و شیلی، استرالیا و نامیبیا در نیمکره جنوبی اند. نمونه هایی از تلفیق جاذبه های آسمان با گردشگری عمومی که در ادامه این گزارش آمده است برخی از مثال های پیروز گردشگری نجومی در دنیا است.

در صحرایی بی سرانجام به سوی مرزهای جنوبی الجزایر با نیجر می رانیم. اینجا قلب صحرای بزرگ افریقاست. جاده خاکی ناهموار از میان رودخانه های خشک، تپه های بزرگ ماسه و از کنار تک درخت های پایدار کویر. ما به پارک ملی تاسیلی وارد شده بودیم؛ منطقه ثبت شده در میراث دنیای به سبب جلوه های طبیعی و سنگ نگاره ها و نقاشی های 10 تا 15 هزار ساله که در سراسر صحرا به یادگار از بربرهای پیش از تاریخ به جای مانده اند. وقتی درتمنراست، در دوازده کویر، راهنمای صحرا نشین گروه آذوقه و وسایل ضروری را بار می زدند کم کم متوجه شرایط مقصدمان شدم؛ ده ها لیتر آب، پادزهر مار و عقرب، دو شمشیر یک متری و ... در قلب تاسیلی بومیان چندانی هم زندگی نمی نمایند. حدود 300 کیلومتر در صحرای آفریقا به سمت جنوب راندیم و حتی یک انسان دیگر هم در منطقه نیافتیم. با تماشا چنین منطقه های باور می کنم که هنوز در قرن بیست و یکم زیستگاه های بکری در دنیا به جای مانده که دستخوش تمدن بشری نشده اند.

اقامتگاه ما در تاسیلی شهری خیالی از صخره های بزرگ ماسه سنگ و سنگ های آذرینی بود که ناگهان در دل صحرا جانوران و پوشش گیاهی قابل توجهی را پناه داده بود. برخی از معروف ترین سنگ نگاره های رنگین صحرای آفریقا در همین واحه قرار دارند که صحنه های شکار و زندگی اجتماعی انسان حدود 10 هزار سال پیش را نشان می دهند. اما بومیان صحرانشین این واحه را بیشتر به سبب مارهای آن می شناسند که در خنکی سایه صخره ها جا خوش نموده اند و شب هنگام فعال می شوند؛ درست همان موقع که من نیز برای رصد و عکاسی آسمان شب کویر آماده می شدم. با تاریکی شب، آسمان شب ستاره باران شد و رد نور کهکشان مادری مان، راه شیری، همانند کمربندی از یک سو به سوی دیگر آسمان کشیده شده بود. چشم انداز راه شیری در تاریکی تاسیلی همانند نگاه کردن به این جزیره کیهانی از سیاره ای در خارج از کهکشان بود. احساس غریبی است که همیشه عطش چشیدن آن را دارم. موجودی کوچک که به پهنه ای از میلیاردها ستاره می نگرد، در شب آرام سیاره ای خاکی که همانند قطره ای در اقیانوس کهکشان شناور است.

در افق جنوب ستاره های درخشان آلفا و بتا - قنطورس و صلیب جنوبی دیده می شدند که فقط اندکی از افق فاصله گرفته بودند. عرض جغرافیایی حدود 20 درجه در این محل امکان دیده شدن این صورت های جنوبی را سبب شده بود. در حالی که به سوسو زدن نزدیک ترین همسایه اصلی خورشید، آلفا - قنطورس در فاصله چهار سال نوری یا 40 میلیون کیلومتری زمین خیره شده بودم، نقطه ای بسیار درخشان از افق بیرون آمد و آسمان را طی چند دقیقه در نور دید. گرچه بربرهای پیش از تاریخ در صحرای تاسیلی قطعا درخشش ستارگان پر نور و تابش نوار کهکشان را بارها همانند این شب گروه ما از همین اعجاب انگیز تماشا نموده اند، هرگز این نور متحرک را ندیده اند؛ تابشی که از بازتاب نور آفتاب از صفحه های خورشیدی ایستگاه فضایی بین المللی حدود 400 کیلومتری بالای زمین ایجاد می گردد و هر شب در آسمان بخش هایی از دنیا، ساعتی پس از غروب یا پیش از طلوع خورشید، همانند ستاره درخشان متحرکی دیده می گردد. با نور ضعیف زمینه آسمان و ستارگان صخره های ماسه سنگی بزرگ به ارتفاع چند ده متر در اطراف می شدند و همانند آسمانخراش هایی از دل تپه های شن روان بیرون زده بودند؛ سراب شهری گمشده ای در دل کویر و زیر مخملی پرنگین از هزاران ستاره.

مهتاب تاج محل

بنای 400 ساله تاج محل در آگرا واقع در هند چنان مشهور است که به خودی خود روزانه هزاران بازدید نماینده از سراسر دنیا دارد اما گردشگران از شب های تاج محل نیز بی بهره نماده اند. گرچه آسمان شهری بزرگ و نورانی مانند آگرا بسیار کم ستاره و بی جلوه است، بازتاب نور مهتاب از مرمرهای تاج محل بهانه ای برای تورهای یک ساعته ویژه ای برای ورود گروه بسیار محدودی از گردشگران پس از تاریکی شده است که از روزها قبل نوبت خود را رزرو می نمایند. این تورها برای تماشا مهتاب از درون تاج محل و تلالو نور آن بر سطح مرمرها اغلب در شب های نزدیک به ماه بدر انجام می گردد و هزینه آن حدود پنج برابر ورودی تاج محل است(حدود 60 دلار برای هر نفر) زیرا نه تنها تجربه ای ناب کسب شده است بلکه گردشگران تاج محل را در محیطی بسیار آرام و خالی از جمعیت می بینند که تجربه حس سفر به تاریخ را بسیار قوی تر خلق می نماید. محدودیت در تعداد شرکت نمایندگان چنین برنامه هایی از چند نظر مهم است. امکان آسیب و فرسایش آثار تاریخی را کاهش می دهد و تجربه سکوت شب در دل تاریخ بخش مهمی از چنین برنامه هایی است.

طراحی برنامه هایی برای گروه های کم جمعیت برای تماشای طلوع ماه بدر (در افق شرق شامگاهی) یا ظهور هلال اول ماه (افق غرب شامگاهی) از مکان هایی همانند میدان نقش دنیا اصفهان یا تخت جمشید می تواند سرشروعی برای چنین برنامه هایی باشد که احتیاج به برنامه ریزی مشترک کارشناسان گردشگری و نجوم دارد.

شب نشینی با ستاره ها

این تصویر بخشی از دیوار چین است که در شبی مهتابی ثبت شده. برخی از دفاتر مسافرتی در پکن، تورهای مخصوص شب نشینی بر فراز دیوار چین را برای تماشای ستاره ها ارائه می نمایند/ عکس: پ.ک.چن،عضو پروژه دنیا در شب (توآن)

تاج و ستاره

زیبایی آسمان پر ستاره کنار این اثر تاریخی دو چندان می گردد. تاج محل، اثر میراث دنیای درآگرا ی هند جاذبه تازه ای برای ورود گروه های خاص و کم تعداد گردشگران است.

ستاره قطبی بر فراز معبد

از نشانه های ملی ارمنستان، معبد گارنی در حدود 30 کیلومتری ایروان است. جمعیت کم ارمنستان و کوهستان های متعدد سبب شده آسمان بیشتر نواحی کشور پر ستاره باشد. در این تصویر، ستاره قطبی و صورت فلکی ذات الکرسی بر فراز معبد ثبت شده.

تماشای آسمان از دیوار چین

طی سال های اخیر چند هتل و دفتر گردشگری در پکن تورهای ماجراجویانه مخصوصی را برای پیاده روی روی دیوار چین و کمپ های شبانه در این اثر میراث دنیای را ارائه نموده اند. در این تورها کمپ شب روی دیوار چین و در جابی انجام می گردد که به دور از نور شهرهاست و تماشای آسمان بی مرز از فراز بزرگ ترین دیوار دنیا به جاذبه ای تازه در گردشگری منطقه تبدیل شده است.

جاذبه های تاریخی بسیاری در ایران به دور از نور شهر و زیر آسمان تاریک قرار دارند و حتی در مواردی چنین برنامه هایی از سوی جامعه نجوم محلی یا ملی در این مکان ها آزمایش شده و احتمالا بستر اولیه برای توسعه به برنامه ای دائمی برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم است. دو منطقه میراث دنیای پاسارگاد و تخت سلیمان (نزدیک تکاب) نمونه شاخص چنین مکان هایی در ایران هستند که بارها میزبان رصد گران آسمان بوده اند. در پاسارگاد نخستین نمونه از تلفیق جامعه گردشگری و نجوم رخ داده است و علاقه مندان به تاریخ یا آسمان با سفر به این منطقه هر دو را در طبیعت زیبای فارس تجربه می نمایند. حدود دو دهه فعالیت انجمن نجوم پاسارگاد در سعادت شهر فارس سبب توسعه علاقه به آسمان شب در این منطقه شده و بستر های مناسبی را برای گردشگری نجومی فراهم نموده است.

ستاره باران صحرای نامیب

نامیبیا که بخش بزرگی از عایدی خود را از گردشگری کسب می نماید، میزبان طبیعت دوستانی است که بسیاری دل باخته آسمان پر ستاره نیز هستند. مکان هایی به نام مزارع آسمان یا مزارع تلسکوپ (Telescope Farm) در منطقه طبیعی صحرای نامیب درست شده اند که اقامت هایی در دل صحرا با امکانات مورد احتیاج دوستداران طبیعت و آسمان دارند. در این رصدگاه های کوچک صحرایی چند تلسکوپ رصدخانه ای کوچک و اتاق های اقامت وجود دارند و راهنمای گردشگری مستقر در منطقه سفرهای روزانه ای را نیز برای مسافران به منطقه ها طبیعی اطراف برنامه ریزی می نماید. چند کمپ کویری در ایران نیز قدم های اولیه برای چنین نوع گردشگری را برداشته اند، مانند کمپ کویر متین آباد در نزدیکی بادرود، رصدگاه سه قلعه در نزدیکی فردوس، کمپ کویر ورکیان در نزدیکی دامغان یا کمپ شهداد کرمان در دروازه بیابان لوت.

کاروانسراهای قرار گرفته در دل کویر و به دور از شهر، در ایران نیز پتانسیل مناسبی مانند مزارع تلسکوپ در نامیبیا دارند. درحالی که جاذبه ای تاریخی نیز به مجموعه آسمان و طبیعت اضافه می گردد. یکی از شاخصترین مثال های این تلفیق در ایران بنای قصر بهرام در پارک ملی کویر در جنوب ورامین بوده و دامنه سیاه کوه است. این بنای سنگی کاروانسرا مانند بارها میزبان رصدگران آسمان بوده است. نخستین بار در اوایل دهه 70 مجله نجوم تور رصد آسمان و گردش در طبیعت را در این منطقه برگزار کرد که شاید نمونه تورهای نجوم و طبیعت در ایران بوده است .در دهه 80 بار قصر بهرام و پارک ملی کویر میزبان رقابت های سالانه رصدگران آسمان بود که به نام رقابت مسیه ایران شناخته می گردد و برگزار نماینده آن شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران است.(www.asiac.ir) در این برنامه بیش از 100 منجم آماتور که کوچه پسکوچه های آسمان شب را مثل کف دست می شناسند با تلسکوپ ها و دوربین های خود یک شب کامل به جست و جوی اجرام ژرفای آسمان می پردازند. سفر به کویر برای کاوش آسمان در چنین رقابت رصدی آن قدر جالب بود که به ته مایه داستان فیلم خیلی دور خیلی نزدیک تبدیل شد که چندین جایزه سینمایی را به دست آورد.

شکوه راه شیری از قلب صحرای آفریقا

هدف برخی از گردشگران ماجراجو ازسفر به مراکش و الجزایر شرکت در تورهای ماجراجویانه ای است که با اتومبیل های صحرانورد به قلب تپه های ماسه ای و کیلومترها دورتر از هر نشانه ای از تمدن انجام می گردد و محل کمپ میان صخره هایی بزرگ در دل کویر است. روزها به تماشا کویر و شب ها به تماشا به آسمان شب می گذرد. امکان اجرای تورهای دائمی و مشابه در ایران نیز وجود دارد و طی سال های اخیر برای گردشگران داخلی در روستای مصر در کویر مرکزی، در شن های روان کویر مرنجاب و به ندرت کلوت های حاشیه لوت برگزار شده است. جاذبه دیگر کویرها برای گردشگران و متخصصان نجوم و زمین شناسی جست و جوی شهاب سنگ هاست. بیابان های تخت وعریان با خاکی سخت که در فرهنگ ایرانی دق گفته می گردد، بستری مناسب برای یافتن این سنگ های آسمانی است زیرا خاک سفتی دارند و اغلب عاری از سنگ های پراکنده آتشفشانی اند. بعلاوه سنگ های محلی، فرسایش بسیار کم و ماندگاری محیط این مزیت را سبب می شوند. نمونه های زیبای چنین دق هایی در کشورمان فراوان است. این نواحی عریان بیابانی حدود نیمی از صحرای آفریقا را تشکیل می دهند. هر ساله در کشورهای سودان، مصر و لیبی گروه هایی برای کشف شهاب سنگ بیابان ها را در می نوردند. روش عمومی این کار استفاده از چند اتومبیل وانت بیابانی یا موتورهای سه چرخ است که به موازات هم در دق حرکت می نمایند. کارشناسان شهاب سنگ، منطقه حرکت خود را با نگاه خود جارو می نمایند. بر سر هر سنگ مشکوکی با چهره ای سوخته متوقف می شوند و به آنالیز آن می پردازند. اولین نشانه ها وزن زیاد سنگ، نسبت به جثه آن (چگالی زیاد) و اثر مغناطیسی (به سبب آهن موجود در شهاب سنگ) است. برخی از جویندگان شهاب سنگ، گردشگران ماجراجو، برخی علاقه مندان به نجوم یا زمین شناسی، برخی نیز از موزه ها و مرکز تحقیقاتی یا مجموعه داران شخصی و فروشندگان سنگ های خاصند.

گردش دور پانوتی

گردش ستاره های شمالی به دور قطب شمال آسمان طی حدود دو ساعت در آبان ماه 1388. این نما از شهر تاریخی پانوتی در نپال ثبت شده است. طبیعت با شکوه، تاریخ کهن و آسمان پرستاره به هم پیوند خورده اند

ستاره قطبی و آبشار بلند

گردش ستارگان شمالی به دور ستاره قطبی بر فراز آبشار بلند پارک ملی یوسمیتی. اثر طبیعی میراث دنیای در کالیفرنیا. رصدگران آسمان در برنامه های جمعی از این منطقه دور از شهر به تماشای ستاره ها می پردازند.

ماه صبحگاهی

گرچه در شهرهای بزرگ انبوه نور اجازه نمی دهد آسمان پرستاره دیده گردد اما پدیده های نجومی بسیاری کماکان علاقه مندان طبیعت را جذب می نماید. در این نمای صبحگاهی که در اردیبهشت 1390 ثبت شده، ماه کامل در افق ریودوژانیرو برزیل غروب می نماید.

آسمان هیمالیا

اگرچه تصور عمومی این است که آسمان کویر پرستاره ترین است اما بسیاری از رصدگران آسمان ارتفاعات را می پسندند در بلندای کوه ها؛ جایی که بخشی از جو زمین در زیر پا قرار می گیرد و آسمان شفاف تر وبسیار تاریک می گردد. نپال، سرزمین معابد شگفت انگیز و کوه های سربه فلک کشیده شده هیمالیا در سال های اخیر توجه دوستداران آسمان را نیز جلب نموده است. در سفری که دو سال پیش در روستاهای کوهستانی جهت کمپ اول صعود قله اورست انجام دادم، این جاذبه سحرآمیز را با چشمان خود در کنار باشکوه ترین کوه های هیمالیا تجربه کردم. سفر به نپال، طبیعت بکر، تاریخ و فرهنگ کهن را با آسمان پرستاره پیوند می دهد.

شب های رصدی در پارک های ملی آمریکا

بیشتر پارک های ملی در ایالات متحده که به دور از نور شهرهای بزرگ قرار دارند، چند بار در ماه با همکاری انجمن نجوم محلی و محیط بانانی که خود به راهنمایان خبره گردشگری تبدیل شده اند، شب های رصد آسمان برگزار می نمایند که مشهورترین آن شب های رصدی در پارک ملی یوسمیتی در کالیفرنیاست. این پارک ملی با آبشارهای بلند و صخره های سر به فلک کشیده چشم انداز ای از دوران پیش از تاریخ زمین است. علاقه مندان به آسمان در نقطه ای مشرف به دره یوسمیتی شب رصد خود را برگزار می نمایند. نمونه دیگر از چنین شب هایی بی فراز گراند کانیون، بزرگترین دره دنیا، در شمال آریزونا برگزار می گردد. برخی از این تورها با برنامه های ماجراجویانه ای برای تماشای رفتار حیات وحش در شب تلفیق می گردد.

این امکان در ایران نیز در پارک های ملی و منطقه ها حفاظت محیط زیست شده وجود دارد و در منطقه های مانند پارک ملی توران (جنوب شرق شاهرود) یا پارک ملی کویر بارها امتحان شده است و می تواند در آینده جاذبه دیگری در کنار طبیعت و فرهنگ ایران برای گردشگران خارجی باشد. اما چنین مکان های پرستاره ای با تهدید جدی توسعه روستاها و شهرها روبه رو هستند. نور شهرها به مرور گنبد های نوری بزرگ در آسمان این نواحی طبیعی ایجاد می نمایند و زیبایی آسمان طبیعی را از میان می برند؛ حتی اگر کیلومترها از این طبیعت بکر دور باشند. بخشی از این نور گریزناپذیر و برای زندگی مدرن ما لازم است اما بخش عمده ای از آن به سبب استفاده غلط و خودخواهانه از نور است. در سال های اخیر در ایران رایج شده که نور بیشتر یعنی آبادتر و امن تر! به خصوص اینکه استفاده زیاد از برق برای بسیاری هزینه سنگینی ندارد و به رخ نمایی نورانی بودن و احساس امنیت حاصل از روز شدن محیط طبیعی شب می ارزد. روستاهای کوچک به مقدار یک شهر نورانی می شوند تا در مقابل هم قد علم نمایند، به خصوص وقتی که جاذبه ای گردشگری در آنها معرفی گردد یا جمعیت آنجا به حدی برسد که با کمی نمادهای شهری مثل نورهای خیره نماینده و نابود نماینده آرامش و طبیعت شب، بتوان محیط روستا را به شهر تغییر داد. این طرز فکر آسمان ستاره باران بر فراز دیوارهای خشتی و شکل زیبای سنتی روستاها در شب را به کل نابود می نماید. ویلایی تفریحی که فقط چند روز سال میزبان توانگرانی است که در هر ییلاق یک خانه ساخته اند، در تمام شب های سال با چراغ های روشن و بی دلیل خودنمایی می نماید بی آنکه حتی سکنه ای داشته باشد. پمپ بنزینی کوچک یا حتی یک رستوران میان راهی آنقدر مملو از نورافکن های شدید می گردد که از کیلومترها دورتر نور آن به چشم آید و مشتری را جذب کند؛ بی خبر از آنکه خیرگی حاصل از نور آن در چشم راننده می تواند سبب حادثه و حتی مرگ یک یا چند انسان گردد.

تبعات مشکل آلودگی نوری فقط به از دست رفتن آرامش شب ختم نمی گردد. بخش دیگر آسمانی است که بالای سر از دست می رود. انسان هزاران سال با این بخش از طبیعت اخت بوده است. هنوز برخی در شب های تابستان در حیاط و ایوان خانه روستایی خود با رواندازی از ستاره ها می خوابند یا آنهایی که تهران 40-30 سال پیش را به یاد ما می آورند که چطور تک شهاب ها را از بام خانه می شمردند و با فکری آرام به خواب می رفتند. فقط تا حدود یک قرن پیش موجودات روی زمین نسل در نسل در شب های طبیعی زندگی می کردند. حالا موجودات شبگرد در محیط زندگی خود باید به خورشیدهای تازه ای عادت نمایند که انسان ساخته است. نورهای شدید جهت پرندگان مهاجر را به بیراهه تغییر می دهد یا سبب مرگ انبوه بچه لاک پشت هایی می گردد که پس از تولد به جای اقیانوس به سوی نور هتل های ساحل کشیده می شوند. از سوی دیگر ارتباط برخی از بیماری های خاص و مسائل روان شناختی با شب های بیش از حد روشن زندگی مدرن ما تایید شده و پژهش های جدی در این زمینه شروع شده است.

شکی نیست که نورها احتیاج زندگی در دنیای مدرن است اما شیوه استفاده از آنها را باید بیاموزیم. در چراغ های معابر که حباب شیشه ای آنها بیرون آمده یا برای پوشش دهی بیشتر زاویه غیر عمود پیدا نموده اند 30 تا 40 درصد نور به افق و آسمان هدر می رود. برخی نور افکن های که برای تزئین یا امنیت به یک بنا تابیده اند، هدردهی حتی بیش از این دارند. حتما تلالو این نورهای چشمگیر را از هواپیما دیده اند؛ اگر قرار است زمین را روشن نمایند چرا به طور مستقیم از بلندی ها دیده می شوند؟ بنابر آماری که انجمن بین المللی آسمان تاریک (www.darksky.org) ارائه نموده است، این هدردهی انرژی برای هر چراغ خیابان در سال معادل دور ریختن ده ها لیتر نفت است. فقط کافی است به جمع این هزینه برای هزاران چراغ یک شهر فکر کنید.

منبع: سرزمین من ش 4منبع: راسخون